از برائت همه مردان رئیس جمهور تا هم آغوشی جوکر با سیاست - مجله تخصصی کامپیوتر

گروه فرهنگ و هنر خبرنگاران:

سیاست وقتی می خواهد به صورت مستقیم و صریح به عنوان قصه وارد سینما گردد، بیش از همه تن و بدن کارگردان و تهیه نماینده فیلم را می لرزاند؛ لذا عموماً گفته می گردد برای ورود به حوزه سینمای سیاسی باید از پشتوانه قوی برخوردار بود و تا پشت کارگردان به یکی از عناصر جزیره ای قدرت گرم نباشد، نمی توان فیلم سیاسی صریح و مستقیم ساخت و به صورت واضح به نقد عناصر قدرت یا چگونگی عملکرد آن پرداخت. چراکه قدرت چیزی جر تمجید و توضیح پیچیدگی های احقاق حق مردم توسط خود را نمی پذیرد و این درست عکس خواسته مخاطب است که هر نوع تمجید و چاپلوسی برای عناصر قدرت را پس می زند. سیاست با اینکه اجازه ورود مستقیم سینما به موضوعات سیاسی را نمی دهد، اما فیلم های مطلوب خود را به صورت غیرمستقیم مصادره می نماید و نزدیکی عناصر قدرت به بعضی فیلم ها به وسیله تهیه نماینده، سرمایه گذار یا تسهیل نماینده راه ساخت آن، همواره کارگردانان را در معرض برچسب هایی مانند وابسته یا حکومتی قرار می دهد. در این شرایط است که کارگردان ها کوشش می نمایند فیلمِ سیاسیِ واقع گرانه تری بسازند تا خود را بری از سیاست بازی و وابستگی به عناصر قدرت و جریان های سیاسی معرفی نمایند. این استقلال، عموماً توسط فیلمسازان نه به لحاظ اقتصادی، بلکه استقلال به لحاظ ایده و تفکر و قصه و پی رنگ اصلی داستان، خوانده می گردد و تقریبا همه در این نقطه مشترک اند که همه فیلم ها -تعیینلا در ایران- به لحاظ اقتصادی به دولت یا حاکمیت وابسته هستند که در بخش نخست گزارش به مروز فیلم های مهم و تاثیرگذار سینمای سیاسی ایران پرداختیم.

مردم به عنوان صاحبان اصلی حکومت و ولی نعمتان مسئولان سوژه اصلی فیلمسازان برای اعلام برائت از سیاست هستند؛ می توان دقیق تر گفت که هر فیلمی که موضوع سیاسی دارد و از مردمی بودن تهی است، در خوانش رسمی و مردمی، سیاست بازی است و هر فیلم سیاسی که در آن نگاه انتقادی با تاکید بر مصالح و منافع مردم ساخته می گردد، نگاه کارگردان در آن سیاست ورزی عقلانیِ به دوراز منافع شخصی تعبیر و نشان می دهد فیلمساز مستقل است و به جایی وابسته نیست، هرچند پول اثر خود را از حاکمیت یا یک جریان تعیین گرفته باشد

می توان گفت: فیلم های سیاسی به نوعی وامدار یک فضای غبارآلود و جایی هستند که در آن تضاد منافع بین عناصر قدرت شکل می گیرد و مخاطب تشنه تماشای خادمانی است که از مرحله خدمت، آگاهانه عبور نموده اند و برای قدرت و منفعت شخصی و گروهی با نگاه ماکیاولیستی می جنگند. در این فضاست که درام سینمایی شکل می گیرد. این درام ها در ژانر سینمای سیاسی عموما برآمده از واقعیت هستند و دست تخیل سینماگر برای بال و پر دادن به قصه خود را می بندند. هرچقدر که فیلم های سیاسی به موضوعات سیاسی معاصرتری بپردازند، خلق درام سخت تر می گردد، چراکه شاهدان عینی، فیلم را بر اساس واقعیتی که در خلق آن نقش داشتند، می سنجند و روایت فیلمساز را مورد نقد قرار داده و آن ها را منتسب به جریان های سیاسی مختلف می نمایند تا فیلم را خارج از داوری سینمایی، به لحاظ محتوایی و در یک نقد فرامتنی زیر سوال ببرند. این یعنی واقعیت در فیلم های سیاسی بر روی درام سوار است و قصه از دل واقعیت بیرون می آید. این ادبیات و گزاره هایی بیان شده برای مخاطب ایرانی کاملا آشناست، ولی همه واقف هستیم که در سینمای جهان سینمای سیاسی وزن قابل ملاحظه ای دارد. در سینمای جهان می توان فیلم های صریح و روشن سیاسی را نام برد که سوژه اصلی آن ها سیاست است؛ سیاست اعم از سیاستمداران تا نقد نظام سیاسی تا نمایش اعتراض ها و شوش های مردمی به تصمیمات سیاستمداران که زندگی آن ها را تحت تاثیر قرار داده است. این فیلم ها همواره مورد استقبال مخاطبان هستند و بعد از پخش نیز توانستند در جامعه باب مصاحبه را در خصوص موضوع مورد پرداخت فیلم باز نمایند.

همه مردان رئیس جمهور 1976

سیاست در فیلم همه مردان رئیس جمهور حضور مستقیم دارد هر چند کارگردان این فیلم بسیبار سعی نموده در این اثر از جهانی سیاست اعلام برائت کند، اما به شکل رسمی و رسانه ای متهم شماره یک پفراینده است. همه مردان رئیس جمهور جسورانه ترین اثر آلن جی پاکولا ست. مخاطب در این فیلم قدم به قدم همپای دو خبرنگار واشینگتن پست با نام های باب وودوارد با بازی رابرت ردفورد و کارل برنستاین با بازی داستین هافمن با رسوایی واترگیت آشنا می گردد؛ اتفاقی که منجر شد قدرتمندترین مرد جهان یعنی رئیس جمهور ایالت متحده به شکل مفتضحانه ای رسوا گردد و استعفا کند. آلن جی پاکولا فیلم سازی را در اواخر دهه پنجاه آغاز کرد. در ابتدا در ژانر های مختلف سرک کشید و ساخت درام ورزشی تا وسترن، رومانس و میستری را تجربه کرد و سه فیلم کلوت، منظر پارالکس و همه مردان رئیس جمهوری او بی تردید از مهم ترین و بهترین آثاری است که به تئوری توطئه سیاسی می پردازند. همه مردان رئیس جمهوری نامزد هشت جایزه اسکار بود که چهار جایزه بهترین بازیگر مرد نقش مکمل (جیسون روباردز)، بهترین طراحی صحنه، بهترین صدا و بهترین فیلم نامه اقتباسی (ویلیام گلدمن) را دریافت کرد.

جی اف کی 1991

جی اف کی، اول نام جان اف. کندی سی وپنجمین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکاست. الیور استون در این فیلم به یکی از پرحاشیه ترین وقایع تاریخ معاصر آمریکا می پردازد و در آن همه مسئولان درجه یک وقت آمریکا را هدف علامت سوال و حتی اتهام قرار می دهد. موضوع فیلم جی اف کی درباره ترور جان اف کندی، رئیس جمهور آمریکاست. در این فیلم کوین کاستنر در نقش جیم گریسون بازی می نماید. جی اف کی نامزد دریافت هشت جایزه اسکار بود که پیروز به دریافت دو جایزه در بخش تدوین و فیلمبرداری شد. این فیلم اکران شده و چند برابر هزینه اش هم فروش کرد. الیور استون در این بازپرسی از سوءقصد به جان اف. کندی، تاریک ترین و عمیق ترین دسیسه های آمریکایی را رو می نماید. فیلم تنها درباره آن چیزی نیست که رخ داده بلکه نشان دهنده هنر فیلمساز است در این که در حقیقت سازمان های قدرت است که اجازه می دهد چنین چیزی اتفاق بیفتد. ساخت و اکران چنین فیلم هایی این سوال بزرگ را ایجاد می نماید که آیا ساخت چنین فیلم هایی تا این حد روشنگر و صریح نظام سیاسی آمریکا را تضعیف می نماید؟

سگ را بجنبان 1997

گروهی از دختران پیشاهنگ به کاخ سفید می فرایند و مهمان پرزیدنت می شوند. یکی از آن ها که مبهوت تابلوی فرانکلین شده با پرزیدنت به پشت دفتر ریاست جمهوری می فرایند و به این ترتیب سیاست آمریکا آبستن حوادث دیگری می گردد. 11 روز مانده به انتخابات پرزیدنت دچار رسوایی اخلاقی شده و مآغازیت او زیر سوال می رود. این موضوع فیلم سگ را بجنبان به کارگردانی بری لوینسون است. در این فیلم وقتی رئیس جمهور ایالات متحده 11 روز قبل از انتخابات به بدرفتاری جنسی متهم می گردد، سخنگوی کاخ سفید با بازی رابرت دنیرو (که این روز ها نیز با فیلم مرد ایرلندی نامش در سر زبان هاست) با یاری یک تهیه نماینده سرشناس هالیوودی (داستین هافمن) سعی می نمایند برای دور کردن افکار عمومی از این رسوایی، جنگی ساختگی را در آلبانی ایجاد نمایند. فیلم سیاسی سگ را بجنبان یک کمدی هوشمندانه و هجوآمیز است که با ارتباط ناگسستنی بین رسانه ها و سیاست سروکار دارد و به آسانی به کار این دو حوزه در دستکاری و سوءاستفاده از افکار می پردازد که با در دست داشتن منابع و ایده ها و اطلاعات می توانند به راحتی افکار عمومی را به سمتی که می خواهند متمایل سازند. این فیلم باعث می گردد که بینندگان چشم هایشان را باز نموده و به گفته های سیاستمداران و رسانه ها با دیده شک و تردید بنگرند. سازندگان فیلم سگ را بجنبان در تیزر های تبلیغاتی فیلم گفته اند این فیلم تنها یک فیلم نیست و باید نگاهی جدی تر به آن داشت و کارگردان فیلم بری لوینسون از بینندگانش تقاضا می نماید، نگاه سرگرمی به این فیلم نداشته باشند.

مرگ استالین 2017

فیلم مرگ استالین در ژانر کمدی است که در سال 2017 منتشر شد و همانطور که از نامش پیداست به استالین مربوط بوده و موضوع آن سیاسی است. این فیلم داستان روز های آخر زندگی استالین و روز های پس از مرگ وی را روایت می نماید. چیزی که پس از مرگ وی آغاز می گردد، جنگ بر سر قدرت توسط اعضای این کشور است. مرگ استالین یک کمدی سیاه و پرجزئیات است که به طرز عجیبی لذتبخش است و توسط هجویه ساز سیاسی بریتانیایی، آرماندو یانوچی که بیشتر شهرتش را به عنوان خالق سریال Veep کسب نموده، ساخته شده است و به هجو یکی از بی رحم ترین حکومت ها در تاریخ بشر می پردازد. این فیلم از رمان مصور فرانسوی به همین نام نوشته فابین نوری و تیری رابین اقتباس شده است. شاید خرده بگیرید که مرگ استالین در روسیه و توسط یک فیلمساز روس ساخته نشده و در این کشور هم به نمایش در نیامده است. باید بگویم که این انتقاد وارد است و طبق آنچه در رسانه های اعلام شد با اینکه وزیر فرهنگ روسیه پیشتر به خبرنگاران اطمینان داده بود که ممنوعیتی برای نمایش فیلم مرگ استالین وضع نخواهد شد، اما در نهایت از نمایش آن جلوگیری به عمل آمد و وزارت فرهنگ روسیه از ارائه مجوز پخش برای این فیلم خودداری کرد.

نبرد الجزیره 1966

موضوع پیچیده سیاسی نبرد الجزیره برای استقلال، اساس این فیلم به کارگردانی جیلو پونته کوروو است. این فیلم تنها چهار سال پس از به دست آمدن استقلال الجزایر از فرانسه ساخته شد و بر شورش جبهه آزادیبخش ملی علیه فرانسه متمرکز است که در سال های 1954 تا 1957 در پایتخت الجزایر رخ می دهد. نبرد الجزیره به خاطر به تصویر کشیدن پیچیدگی های جنگ چریکی و فیلم برداری سیاه و سفید مستندگونه و بسیار هیجان انگیز خود توسط مارسلو گاتی شناخته می گردد که به شدت تحت تاثیر آثار نئورئالیسم ایتالیایی قرار داشت. پونته کوروو به شدت به واقعیت های این وقایع پایبند بوده و از هیچ یک از طرفین جانبداری نمی نماید و همزمان جنایات و قساوت های دو طرف نبرد را به تصویر می کشد. روایت مستندگونه و پایبندی کارگردان بر واقعیت را باید وجه شاخص فیلم نبرد الجزیره دانست.

هم آغوشی جوکر با سیاست

به این فهرست می توان فیلم های بیشمار دیگری را هم اضافه نمود که در آن به صورت صریح، واضح، روشن و مستقیم به نقد عناصر قدرت پرداختند و نگران تصویر ذهنی مردم جهان و مردم خود نسبت به نظام سیاسی مستقر نبودند که به شاخص ترین آن میتوان به سری فیلم های جوکر اشاره نمود، اما از انجا که فیلم جوکر بیشتر از آنکه روایتگر یک انقلاب، یک شخصیت مطرح جهانی سیاست و یا چالش های عینی دانیای سیاست بپردازد در پی تهیج یک جریان مخرب اجتماعی، امنیتی در کشور های فاقد سینمااست تا بدین صورت نسخه ای برای رفتار اجتماعی معترضین یک جامعه برای کشور های غیر توسعه یافته بپیچد که به زعم بسیاری از کارشناسان این دست فیلم ها بیشتر از آنکه فیلمی سیاسی محسوب شوند، آثاری چرک در حوزه اجتماعی به حساب می آیند که سعی مینمایند یک هم آغوشی نچسب با سیاست به چشم بیایند.