سایه نحس خشکسالی بر سر مردمان بام ایران - مجله تخصصی کامپیوتر

به گزارش خبرنگاران، زنگ خطر کم آبی در بیشتر نقاط کشور و به ویژه چهارمحال و بختیاری به صدا درآمده، بی توجهی به این هشدارها ممکن است تبعات جبران ناپذیری را به جای بگذارد، اما هم چنان بعضی از مردم و مسئولان این بحران را جدی نگرفته اند، بحرانی که امکان دارد در مدت زمان کوتاه گریبان تمامی اقشار مردم به ویژه صنعتگران، دامداران و کشاورزان را بگیرد.

بحران خشکسالی یکی از غم انگیزترین چالش هایی است که در کشور با آن روبرو هستیم و سالانه دغدغه ها در رابطه با این موضوع باتوجه به کاهش بارش ها، استفاده بی رویه از منابع آب زیرزمینی و خالی شدن آب ذخیره شده در پشت سدها در حال افزایش است، این بحران تاثیرات نامطلوب بسیاری بر گیاهان، جانوران و در نهایت انسان خواهد گذاشت.

چهارمحال و بختیاری با یک درصد مساحت کشور در سالیان دور حدود 10 درصد آب مورداحتیاج کشور را تامین می کرد، اما در یک دهه اخیر به علت کاهش بارش، تغییر اقلیم و خشکسالی های پی در پی با بحران تامین آب شرب، کشاورزی و صنعت روبرو شده است و به گفته مسئولان استانی بیش از نیمی از جمعیت مردم استان با مشکل دسترسی به آب شرب سالم روبرو هستند و تعداد شهرها و روستاهای دارای تنش آبی نیز در حال افزایش است.

قطعا بحث تامین آب شرب سالم باید در اولویت مسئولان قرار بگیرد، اما باید قبل از اینکه به فکر مسکن های موقتی برای تامین آب و حل مشکل کمبود آب در بخش های مختلف اعم از شرب، صنعت و کشاورزی باشیم، در گام اول درد دشت های ممنوعه و ممنوعه بحرانی چهارمحال و بختیاری را بشناسیم و برای درمان این دردها و مسائل راه چارههای کارشناسی پیشنهاد بدهیم، آب موضوعی نیست که در تصمیم گیری های مربوط به آن بتوان احساسات را دخالت و روش های غیرکارشناسی پیشنهاد داد.

حدود 60 روستا و چهار شهر در چهارمحال و بختیاری در تابستان احتیاجمند آبرسانی سیار هستند

مراد محمودی، معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری در گفت وگو با خبرنگاران با اشاره به اینکه 40 شهر و حدود 750 روستا در استان وجود دارد، اظهار کرد: شاخص بهره مندی از آب سالم در شهرها و روستاهای استان حدود 77 درصد است، متاسفانه 40 درصد لوله های انتقال آب که در گذشته برای بحث آبرسانی در استان در نظر گرفته شده بود، دچار فرسودگی هستند، زیرا عموما در آن دوران مسائل فنی در بحث انتقال آب چندان دارای اولویت نبوده است.

وی با تاکید بر اینکه برای جلوگیری از هدررفت آب احتیاجمند اصلاح شبکه آبرسانی و تعویض خطوط فرسوده انتقال آب در چهارمحال و بختیاری هستیم، اضافه نمود: این اقدام احتیاجمند تخصیص اعتبارات ملی و استانی است، اگر اعتبار مورد احتیاج برای این کار تامین گردد، می توان در یک بازه زمانی یک تا دوساله تمامی شبکه آبرسانی را اصلاح کرد.

محمودی با اشاره به اینکه در سال زراعی جاری با کاهش نزدیک به 40 درصدی بارش در چهارمحال و بختیاری روبرو بودیم، بیان نمود: نوع بارش ها از برف به باران تغییر پیدا نموده و این موارد موجب شده است که با کاهش سطح آب های زیر زمینی در استان روبرو شویم، این مسائل استان را در امسال در شرایط ویژه ای قرار داده است.

معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری با تاکید بر اینکه مردم باید مصرف بهینه آب را در اولویت قرار دهند، یادآور شد: متاسفانه کشاورزی به روش های غیراستاندارد موجب شده است که همین منابع محدود آبی در استان نیز دچار آلودگی شوند.

وی با بیان اینکه طی چند سال اخیر به علت خشکسالی های پی در پی عمر چاه های آب در چهارمحال و بختیاری به زیر یکسال رسیده است، اظهار داشت: برای مثال دبی چاهی که در سال اول حفر می گردد، حدود 10 لیتر بر ثانیه است، اما در سال بعد دبی آب این چاه به صفر می رسد، متاسفانه دشت های استان شرایط مطلوبی ندارند، بنابراین برای حفر چاه باید از شهرها فاصله بگیریم، این کار باعث افزایش هزینه های آبرسانی خواهد شد.

محمودی ادامه داد: تمام کوشش شرکت و آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری بر این است که در تابستان با بحث قطعی و جیره بندی آب روبرو نشویم، اما طبق گزارشات ارائه شده در حال حاضر با مشکل کمبود برق نیز روبرو هستیم، خاموشی در تابستان بر بحث کمبود آب نیز تاثیر می گذارد، بنابراین باید بحث صرفه جویی در مصرف آب و برق هم زمان در اولویت قرار بگیرد.

معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری گفت: شرکت آب و فاضلاب به دنبال این نیست که مردم اصلا آب مصرف ننمایند، بلکه باید مصرف آب بهینه باشد، قانون برای مشترکانی که میزان مصرف آن ها بیش تر از حدمجاز است، جرایمی را در نظر گرفته و قطعا این جرایم اعمال خواهد شد.

وی اضافه نمود: به منظور نظارت بر نحوه مصرف آب توسط مشترکان اکیپ های سیار تشکیل خواهد شد، این اکیپ ها بحث نظارت بر مصرف آب را پیگیری خواهند کرد، شهروندان می توانند گزارشات خود را در مورد استفاده نامناسب افراد از آب شرب به سامانه 122 گزارش دهند، این استفاده نامناسب شامل شستشوی معابر، خودرو، حیات منازل و شستشوی فرش با آب شرب است، اگر این مشترکان پرمصرف به تذکرات توجه ننمایند انشعاب آن ها قطع می گردد.

محمودی در ادامه با بیان اینکه شناسایی روستاها و شهرهای دارای تنش آبی در حال اجرا است، توضیح داد: پیش بینی می گردد در تابستان امسال حدود 60 روستا و چهار شهر در چهارمحال و بختیاری احتیاجمند آبرسانی سیار باشند، در حال حاضر شهرهای شهرکرد، سامان، بروجن، فرادنبه و روستاهای بخش سردشت با تنش آبی شدید روبرو هستند، تعداد روستا و شهرهایی که دچار تنش آبی می شوند، به صورت روزانه در حال افزایش است.

معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: برای بحث آبرسانی سیار به شهرها و روستاهای استان در حال انتخاب پیمانکار هستیم، امیدواریم با همکاری مردم در بحث صرفه جویی در مصرف آب با مشکل قطعی و جیره بندی روبرو نشویم، متاسفانه آب خریدنی نیست و باید با همین منابع محدود احتیاج خود را رفع کنیم.

محمودی با اشاره به مصرف بالای آب در بعضی از ادارات، شرح داد: مکاتبات لازم با ادارات برای بحث صرفه جویی در مصرف آب انجام شده است، شرکت توزیع نیروی برق نیز بر صرفه جویی در مصرف برق نیز تاکید دارد، اگر ادارات از دستورالعمل ها تخطی نمایند به شدت با آن ها برخورد خواهد شد و امکان دارد آب و برق مجتمع اداری قطع گردد.

معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری بیان نمود: برای آبیاری فضای سبز از آب شرب استفاده نمی گردد، عموما آب مورد احتیاج برای آبیاری فضای سبز از چاه های با کیفیت آب پایین تامین می گردد، همچنین بحث استفاده از پساب تصفیه شده برای بحث آبیاری فضای سبز و استفاده از صنعت در سالیان اخیر در دستور کار قرار گرفته است.

وی افزود: در حال حاضر آب مورداحتیاج کارخانه فولاد بروجن به وسیله پساب تصفیه شده تامین می گردد، پساب ها برای استفاده استانداردهای خاصی دارند و در بعضی از مواقع برای استفاده در موارد غیرشرب مانند استفاده در کارواش و قالیشویی ها احتیاجمند تصفیه تکمیلی هستند، همچنین زیرساخت و امکانات لازم برای انتقال پساب تصفیه شده به این مراکز در سطح شهرها وجود ندارد.

محمودی با بیان اینکه نزدیک به 96 درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می گردد، یادآور شد: بنابراین هدررفت آب در این بخش از سایر بخش های شرب و صنعت بالاتر است، باید جلوی هدررفت آب در بخش های مختلف با اصلاح شبکه و تغییر الگوی کشت گرفته گردد.

وجود 350 هزار چاه غیرمجاز در کشور فاجعه است

روح الله فتاحی نافچی دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد در گفت وگو با خبرنگاران با اشاره به اینکه سه نوع خشکسالی هواشناسی، ایدئولوژی و اجتماعی وجود دارد، اظهار کرد: براساس مطالعات انجام شده در حال حاضر چهارمحال و بختیاری درگیر تمامی انواع خشکسالی است، خشکسالی اجتماعی امروزه مشکل ساز شده و معضلات بسیاری را برای استان در آینده پدید می آورد.

وی با اشاره به موضوع خشکسالی اجتماعی، اضافه نمود: خشکسالی اجتماعی یعنی در زمانی که منابع آب پایدار در دسترس وجود ندارد، اقدام به توسعه کشاورزی، صنعت و جمعیت کنیم، در حقیقت در این شرایط تقاضا برای آب تجدیدپذیری که برای آن برنامه ریزی نموده ایم، بیش تر خواهد بود.

فتاحی بیان نمود: برای مثال سرانه آب تجدیدپذیر به ازای هر نفر بین 300 تا 700 مترمکعب در سال مشخص شده است، اما به ازای هر نفر در این چند سال اخیر حدود 1500 متر مکعب آب در سال مصرف می گردد، این نحوه مصرف آب تاثیرات خشکسالی را بیش تر خواهد نمود، در گذشته نیز با کاهش بارش در دوره هایی، دبی آب رودخانه ها و چاه ها کاهش پیدا می کرد و باید میزان مصرف را بر اساس آب تجدیدپذیر در دسترس هماهنگ می کردیم.

رئیس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران با تاکید بر اینکه در چهارمحال و بختیاری و سایر نقاط کشور بیش از منابع آب تجدیدپذیر در دسترس، توسعه ایجاد کردیم، شرح داد: این توسعه غیرمتوازن اکنون احتیاجمند آب است و طبیعتا در شرایط خشکسالی و کاهش بارش، این آب مورد احتیاج تامین نخواهد شد، باتوجه به اینکه کشور ایران در یک اقلیم خشک قرار گرفته است، بنابراین در حالت عادی باید تنها بر روی 50 درصد منابع آبی تجدیدپذیر برنامه ریزی کنیم، اما در حال حاضر حدود 120 درصد بر روی منابع آبی برنامه ریزی نموده ایم و این شرایط کاملا قابل پیش بینی بود.

وی با بیان اینکه نقش دولت ها در بحث شکل گیری خشکسالی اجتماعی تاثیرگذار است، توضیح داد: زمانی که بدون در نظر دریافت شرایط منابع آبی و شرایط خشکسالی در مناطق خشک و نیمه خشک بدون در نظر دریافت سایر پتانسیل ها مباحث کشاورزی و دامداری توسعه پیدا کند، قطعا در آینده برای تامین آب با مشکل روبرو خواهیم شد.

فتاحی افزود: زمانی که توسعه بدون در نظر دریافت جمعیت و منابع آب ناپایدار صورت بگیرد و سیاست در مباحث علمی و توسعه ای دخالت داده گردد، قطعا کاهش بارش و خشکسالی مسائل فراوانی را به وجود می آورد، متاسفانه در مباحث مدیریتی افراد در سر جای خود قرار ندارند.

رئیس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران با بیان اینکه حدود 750 هزار حلقه چاه در کشور وجود دارد، گفت: حدود 350 هزار حلقه از این چاه ها غیرمجاز هستند، این آمارها فاجعه بار است، متاسفانه توسعه در استان ها براساس پتانسیل های موجود انجام نمی گردد و به همین علت تاثیرات خشکسالی نمود بیش تری پیدا می نماید.

وی با اشاره به اینکه ایران در سده های گذشته نیز دارای شرایط آب و هوایی خشک و مرطوب بوده است، شرح داد: مردم در گذشته یاد گرفته بودند که با اکوسیستم هماهنگ باشند و طبیعت را به نفع خود مصادره ننمایند و آن را تغییر ندهند.

فتاحی اضافه نمود: وجود تکنولوژی برای حفر چاه عمیق خوب است، اما در آبخوانی مانند سفیددشت و فرادنبه که پتانسیل لازم برای برداشت آب وجود ندارد، حفر چاه عمیق می تواند مسائل بسیاری را برای این دشت به وجود بیاورد، نباید برای توسعه کشاورزی در دشت بحران زده اقدام به حفر چاه جدید کنیم، بلکه باید منبع آب جدید را به این دشت انتقال داد.

دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد با تاکید بر اینکه به علت برداشت های بی رویه از منابع آب به طبیعت مقروض هستیم، شرح داد: در چند سال اخیر حدود 65 میلیارد مترمکعب آب مازاد از سفره های آب زیر زمینی در کشور برداشت نموده ایم، حتی اگر کشور را تعطیل کنیم و بتوانیم تمامی آب مصرف شده را به هر نحوی جبران و به سفره آب های زیر زمینی برگردانیم حدود چند سال زمان احتیاج است تا بدهی خود را به منابع آبی زیرزمینی پرداخت کنیم.

وی ادامه داد: آورد رودخانه ها نیز وابسته به منابع آب زیرزمینی است، دبی پایه رودخانه هایی نظیر بهشت آباد، زاینده رود، کیار، رودخانه ارمند و ... به وسیله منابع آب زیرزمینی تامین می گردد و وقتی سطح آب های زیرزمینی در دشت شهرکرد، خانمیرزا، سفیددشت و ... کاهش پیدا کرد، این مسئله تاثیر خود را بر سطح آب های سطحی نیز گذاشت.

فتاحی با تاکید بر اینکه در حال حاضر در یک اقلیم خشک و نیمه خشک زندگی می کنیم، گفت: برای صرفه جویی و مصرف بهینه آب باید تکنیک هایی را در بخش شرب، صنعت و کشاورزی به کار بگیریم، خوشبختانه با اقدامات انجام شده راندمان در بخش کشاورزی در سال های اخیر از حدود 26 درصد به نزدیک 45 درصد افزایش پیدا نموده، همچنین برای تامین آب صنعت مباحث بازچرخانی پساب فاضلاب در بعضی نقاط در حال اجرا است، اما این اقدامات کافی نیست و مانند این است که فردی را با شمشیر تکه تکه کنیم و بخواهیم بر روی زخم انگشت دستش چسب زخم بزنیم.

رئیس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران اضافه نمود: وقتی برداشت آب بیش از پتانسیل منابع باشد، آبیاری تحت فشار، بازچرخانی پساب، تعویض لوله های انتقال آب فرسوده و ... برای جبران این برداشت های بی رویه بی تاثیر است، توسعه در بخش صنعت و کشاورزی باید در گام اول بر اساس آمایش سرزمین و همچنین بااحتساب منابع آب تجدیدپذیر و قابل اطمینان باشد، یعنی تنها باید بر روی 40 درصد منابع آب موجود در دسترس برنامه ریزی کنیم، نباید در مناطق کویری کشور صنایع آب بر مانند فولاد احداث کنیم.

وی در مورد بحث جمع آوری پساب و تصفیه آن برای مباحث غیرشرب مانند صنعت، بیان نمود: بخشی از پساب تولیدی در چهارمحال و بختیاری توسط شبکه فاضلاب جمع آوری می گردد و بخش از این پساب تصفیه و برای موارد ذکر شده مصرف می گردد، در بیشتر روستاهای چهارمحال و بختیاری شبکه جمع آوری فاضلاب وجود ندارد و پسابی که از شهرها جمع آوری می گردد تنها حدود 10 درصد آن بازچرخانی و مورد استفاده قرار می گیرد، آبی که در بخش شرب مصرف می گردد حدود هفت درصد است، بنابراین بازچرخانی فاضلاب تاثیر زیادی بر منابع آبی ندارد، اما این نیز یک راه چاره برای جبران بخشی از کمبود منابع آبی است، متاسفانه برای پساب بازچرخانی شده در تصفیه خانه های استان برنامه خاصی نداریم.

بازچرخانی پساب فاضلاب معجزه نخواهد نمود

فتاحی مطرح نمود: نباید فکر کنیم اقداماتی مانند بازچرخانی پساب برای جبران کمبود منابع آبی معجزه می نماید، اما باید بدانیم تصفیه فاضلاب مانع از آلودگی آب های زیر زمینی می گردد، امروزه آلودگی منابع آب شرب یکی از مسائلمان در این حوزه است، آلودگی آب شرب، این منبع آب را به آب غیرشرب تبدیل می نماید.

دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد باید افزایش جمعیت باتوجه به پتانسیل های هر منطقه صورت بگیرد، همچنین در بهره برداری از منابع باید با طبیعت هماهنگ باشیم، طبیعت راستا خود را طی می نماید و نمی توانیم با بارور کردن ابرها اقلیم یا سیستم را تغییر دهیم، برای به وجود آمدن اکوسیستم سال ها زمان احتیاج است، بشر نیز باید با این اکوسیستم هماهنگ گردد و برای زندگی در آن نباید اقداماتی مانند آب شیرین کن و انتقال آب بین حوضه ای این اکوسیستم را تهدید کرد.

وی در انتها تاکید نمود: این اقدامات در اکوسیستم به سمت توسعه ناپایدار حرکت می نماید، یعنی به کشاورز در یک منطقه خشک مانند شرق اصفهان زمین برای کشاورزی واگذار می کنیم و قول تامین آب نیز به او می دهیم، این در حالی است که شما اطمینان ندارید آبی که برای او برنامه ریزی نموده اید را می توانید تامین کنید یا نه؟