نقد سریال چرنوبیل؛ بازی های خطرناک و هزینه دروغ - مجله تخصصی کامپیوتر

از ماجرای چرنوبیل خبر داشته باشید یا نه دیدن سریال چرنوبیل که در حال حاضر توانسته از برکینگ بد هم جلو بزند و در فهرست بهترین سریال های IMDb رتبه اول را پیدا کند، تجربه ای منحصربه فرد است. از آن جهت منحصربه فرد که اینجا چیزی برای اسپویل شدن وجود ندارد. همه قصه پیش تر روایت شده است و قرار نیست پیچش های داستانی غافلگیرتان کند. 33 سال پیش بزرگ ترین آلودگی هسته ای کره زمین تا امروز اتفاق می افتد. هسته رآکتور نیروگاه چرنوبیل طی یک آزمون و خطای انسانی منفجر می گردد و طبعا میزان آلودگی اش حتی قابل تخمین هم نیست. سریال چرنوبیل روایت آن روزهاست.

شروع سریال تکان دهنده است. پرفسور لگاسف که رییس تیم تحقیق و بررسی فاجعه چرنوبیل بوده خودکشی می کند. همان دقیقه اول سریال شما از سرنوشت قهرمانتان مطلع می شوید. یعنی حتی آن هایی که چیزی از چرنوبیل نمی دانند هم قرار نیست با پیچش داستانی درباره این که چه اتفاقی می افتد و چه بر سر قهرمانشان می آید روبرو شوند. سریالی که همه قصه خودش و کاراکترهایش را می دانید چطور می تواند مخاطبش را درگیر نگه دارد؟ این چالش سخت سازندگان چرنوبیل بوده که از پس آن خوب برآمده اند.

طبعا قابل قیاس نیست ولی ببینید که در تنها فیلمی که درباره پلاسکو ساخته شده، یعنی چهارراه استانبول مصطفی کیایی، چطور کارگردان خودش را مجبور می کند تعدادی کاراکتر و قصه به ماجرای اصلی اضافه کند و تازه باز هم فیلمش کشش یک اثر سینمایی را هم ندارد. ولی در چرنوبیل با پنج ساعت سریال روبرو می شویم که سراسر اضطراب است و پر از هیجان و نفس گیر.

سریال چرنوبیل به جای این که درگیر پیچش های دراماتیک گردد و بخواهد تماشاگرش را با قصه های جدید شگفت زده کند، حواسش پی خلق اتمسفر و فضاست و کاراکترهایی که هر کدام به نوعی با قضیه چرنوبیل پیوند خورده اند. بعد همه چیز پیچیده تر هم می گردد. پای سیاست وسط می آید و مرز میان دروغ و کتمان دروغ و حقیقت. همان اول سریال جمله شاهکاری گفته می گردد با این مضمون که: بزرگ ترین هزینه دروغ این نیست که شاید ما دروغ را با حقیقت اشتباه بگیریم. خطر اصلی اینجاست که اگر زیاد دروغ بشنویم بعد دیگر قادر نیستیم که اصلا حقیقت را تشخیص بدهیم. خط اصلی داستان سریال چرنوبیل روی همین جمله مانور می دهد. پیچیدگی ماجرای چرنوبیل جدا از فاجعه و آلودگی اتفاق افتاده مربوط به رفتارهای دولت شوروی سابق است. جنگ سرد تمام شده اما همچنان شوروی می خواهد جایگاه خودش را به عنوان یک ابرقدرت تثبیت شده نگه دارد. ساده ترین راه برای مقامات انکار فاجعه است.

احتمالا مقامات روسیه به همین دلیل از سازندگان آمریکایی سریال شاکی هستند که دولتمردان شوروی را آدم هایی تصویر کرده اند که حقیقتی بزرگ را نادیده می گیرند و پشت گوش می اندازند تا اعتبارشان جلوی غرب خدشه دار نگردد. چرنوبیل یکی از جالب ترین سریال هایی است که می توانید درباره مردان سیاست و البته آدم های معمولی ببینید. کل سریال روی کنش و واکنش های کاراکترها پایدار است چون اصل قضیه و انفجار رآکتور هسته ای که همان ابتدا اتفاق افتاده و دیگر موضوع قصه نیست. از آنجایی که هنوز جهان سر جایش است می دانیم که بالاخره توانسته اند تشعشعات چرنوبیل را تا حدی مهار کنند؛ هر چند حتی هنوز هم تأثیرات آن به شکل بیماری های منجر به مرگ در اروپا ادامه دارد. پس کل ماجرا به چگونگی تصمیم گیری ها برمی گردد و اینجاست که از سیاستمداران به مردم عادی می رسیم و سریال قهرمان های لحظه ای پیدا می کند. قهرمان هایی از همان طبقه کارگری که شوروی ادعای حمایت از آن ها را داشت و درنهایت در بروکراسی حکومت توتالیتر، آن ها بودند که فدا شدند تا بقیه مردم جهان نجات پیدا کنند.

آن سکانسی که سه مرد کارگر داوطلب می شوند تا دریچه های آب را باز کنند و زیر هسته شکافته شده بروند حتی اگر واقعیت هم نداشته باشد به لحاظ درام به شدت تأثیرگذار است.

نکته اصلی اینجاست که درواقع اهمیتی ندارد چقدر از قصه سریال چرنوبیل حقیقت دارد و چقدرش درام و قصه پردازی است. نکته مهم شیوه روایتی است که می تواند بیننده را متقاعد کند که همه حقیقت آن چیزی است که حالا در این سریال پنج ساعته می بیند. این قدرت سریال سازی کارگردان و خالق و فیلمنامه نویس سریال است.

بازی های سریال که قاعدتا نقش مهمی در متقاعد کردن مخاطب نسبت به باورپذیری جریانات چرنوبیل دارند، درخشان است. نه فقط از لحاظ گریم و شباهت (کافی است اسم کاراکترها را جست وجو کنید تا ببینید چقدر شبیه شخصیت های واقعی درگیر چرنوبیل هستند) که به دلیل بازی های شان که از لحاظ روانشناختی ما را به آن ها نزدیک می کند. این فاجعه بزرگی است که آدم ها درگیرش می شوند و هر کدام بنا به مسؤولیتی که دارند واکنش متفاوتی نشان می دهند. قهرمانمان همان اول خودش را می کشد و می دانیم که هر کسی در معرض رادیواکتیو قرار بگیرد مرده محسوب می گردد؛ ظرف چند روز یا حداکثر چند سال. اما کارگردانی یوهان رنک و فیلمنامه خالق سریال، کریگ مازین، جوری است که چرنوبیل را از تبدیل شدن به سریالی که سرشار از ناله و شیون باشد نجات می دهد. حتی آسیب دیده ها بیشتر از حس همدردی یا آه و ناله حس وحشت را در مخاطب بیدار می کنند. وحشت از آسیب هایی که یک خطای بشری باعث بروزش شد و پافشاری مسؤولان در حماقتشان به دلیل مسائل سیاسی و دیرکرد در پیگیری حادثه و استفاده از متخصصان چطور باعث گسترده تر شدن ابعاد این فاجعه شد.

نکته جذاب سریال چرنوبیل انسان ها هستند. کارگردان و فیلمنامه نویس با هوشمندی عنصر انسانی را نه فقط به عنوان قربانی که به عنوان متهم حادثه چرنوبیل روایت می کنند. درنتیجه چرنوبیل از یک درام تاریخی یا روایتی بیوگرافیک فراتر می رود و تبدیل به درامی سیاسی می گردد. همانطور که لگاسف ابتدای سریال می گوید همه در چنین وقایعی فقط دنبال کسی هستند که تقصیرها را گردنش بیندازند و سرزنشش کنند. صادقانه خود سریال چرنوبیل هم این کار را انجام می دهد اما انگشت اتهامش را سمت آدم هایی بزرگ تر از دیاتلوف و کارمندان نیروگاه هسته ای چرنوبیل می گیرد. همه آدم هایی که در این واقعه مسؤولیت تصمیم گیری داشته اند مقصرند.

مسعود فراستی جایی گفته که این سریال پروپاگاندای آمریکایی هاست. حرفش درست باشد یا غلط سریال چرنوبیل آنقدر خوش ساخت است که جایش را در تاریخ تلویزیون حفظ کند. وظیفه سینما دادن درس تاریخ نیست. وظیفه اش روایت درست یک قصه دراماتیک در فرم هنر است. کاری که سازندگان سریال چرنوبیل به خوبی از عهده اش برآمده اند.

آخر کار فقط به کارگردانی درخشان سکانس هایی مثل باز کردن دریچه های آب اشاره می کنم. وقتی آن پایین، زیر هسته شکافته شده یک رآکتور، مردان پا به آب می گذارند و تنها نوری که داریم نور چراغ قوه هایشان است. حس خفقان یقه تماشاگر را می گیرد و رهایش نمی کند. حسی که از حرکت دوربین، نورپردازی و میزانسن انتخابی کارگردان می آید.

این یکی از بهترین کارگردانی های تلویزیونی است که تا امروز دیده ایم و یکی از تأثیرگذارترین سریال های این سال ها در باب این که چطور زندگی مردم در تمام کره زمین به هم وصل است و چطور ممکن است یک اشتباه حیات همه مان را به خطر بیندازد.

حالا روسیه می خواهد جواب سریال چرنوبیل را بسازد و از نقش سازمان سیا در ماجرای چرنوبیل پرده بردارد. نکته جدیدی خواهد بود و قطعا از همین حالا جزو سریال های کنجکاوی برانگیز است. اگر بتوانند سریالی به قدرتمندی چرنوبیل شبکه HBO بسازند، آن ها هم برگ جدیدی نه تنها به برنامه های تلویزیونی که به تاریخ اضافه خواهند کرد؛ چون تا امروز حداقل در جست وجوهای کلی، ردپایی از حضور آمریکایی ها در حادثه چرنوبیل نبوده است.

به هر حال برای دیدن چرنوبیل فعلی باید اعصابتان را قوی کنید، چون سریال برایتان این فاجعه و حتی آدم های حاضر در آن را تلطیف نخواهد کرد. چرنوبیل وحشت خالص است. فصل آخر بازی تاج و تخت را دیگر رها کنید. برگ برنده HBO حالا چرنوبیل است و نشان می دهد از آن شبکه هایی است که حالا حالاها می تواند شگفت زده امان کند.